Uhakiki Wa Kazi Za Fasihi Andishi

Summary: Fasihi andishi ni tawi la fasihi linalotumia sanaa ya maneno kufikisha ujumbe kwa hadhira kwa njia ya maandishi. Zipo aina nyingi za fasihi andishi, miongoni mwa hizo ni pamoja na hadithi fupi, riwaya, tamthiliya na mashairi.

Maudhui katika Tamthiliya ya Watoto wa Mama N’tiliye

Hakiki maudhui katika tamthiliya ya Watoto wa Mama N’tiliye

DHAMIRA

• Umaskini na hali ngumu ya kimaisha:Watoto wa Mama Ntilie wanaishi katika hali ngumu sana kwani wanakosa shule sababu ya kukosa fedha, malazi, mavazi, chakula ni duni sana kwao. Tunaona kuwa hata kazi anazofanya Mama Ntilie ni kazi za vijungujiko kama anavyosema mwandishi uk.14, faida yake ni ndogo kwani haikidhi mahitaji ya familia. Mwandishi amejadili hili ili serikali na jamii kwa ujumla wake viweze kubuni mbinu za kuwakomboa akina mamawasiliano na ajira, wasio na kipato chochote au kipato cha chini sana. Ili kuepusha athari hasi za umaskini kama vile uhalifu, wimbi la watoto wa mitaani nk. Pia wakazi wengine wanalezwa kuwa na maisha magumu mfano uk.26 “watu walisongamana wakasukumana kugombania mchele ambao ….” Hii inatuonesha kuwa walikula vyakula vya jaani.
• Jangala watoto wa mitaani:Katika kitabu hiki watoto Dan, Doto na Kurwa ni watoto wa mitaani. Hali hiyo imewakuta baada ya kukosa wazazi na malezi yao.. maisha yao ni ya shida mno yanayoenda kwa kudra za mwenyezi Mungu, kwani hula na kuvaa jalalani. Mfanao uk. 20,21-25-26. Suala hili ni janga sugu kwa nchi yetu kwani badala ya kupungua linaongezeka kwa kasi kwani watoto wa aina hii ni wengi mtaani na hawana dira yoyote ya maisha yajayo na kuwafanya kujiingiza katika shughuli zisizo halali ili kujipatia kipato.Suala hili limeoneshwa ili jamii na mamlaka husika viweze kuchuka hatua kwa kuwakomboa watoto hawa mfano kuwapatia elimu na mahitaji mengine ya msingi kwa watoto.
• Suala la ukosefu wa elimu:Watoto wote wanaoelezwa katika riwaya hii kama Dan, Doto, Kurwa, Musa, Peter na Zitta hawana elimu na wala hawana ndoto za kusoma baadaye kutokana na hali halisi ya maisha yao. Wazazi wao hawamudu kuwapeleka shule, tunaona wanafukuzwa shule kutokana na kukosa sare za shule! Na ada!Uk.1 mwalimu Chikoya anasema “wote ambao hamna ada na hamna sare! hakunashule! nisizione sura zenu bila ada na sare waambieni hivyo wazazi wenu”.Suala la kuwafukuza watoto shule si jukumu lao bali la wazazi wao, kwani ni kumnyima mtoto haki yake ya msingi. Jamii na serikali inapashwa juu ya hili ili watambue kuwa elimu kwa mtoto ni muhimu kwani ndio msinngi wa maisha yao. Na kuwasaidia wazazi wasio na uwezo wa kusomesha.
• Uhalifu, wizi na ujambazi na uuzaji wa madawa ya kulevya:Katika riwaya, watoto wadogo sana wameoneshwa kujiingiza katika sula la uhalifu mfano uuzaji wa madawa ya kulevya, wizi nk. Tunawaona vijana Dan na Doto wanajihusisha na wizi na hata kuhatarisha maisha yao na kufa. Uk.42-45. Kwa upande mwingine tunamuona mtoto Musa ambaye anajiingiza kwenye biashara haramu ya madawa ya kulevya. Anamshawishi pia Peter na kusababisha maisha yao kuishia jela.. mwandishi ameliangazia hili ili jamii iweze kuwa makini katika mienendo ya watoto kwa kuwalinda hasa kwa jamii ya sasa, ambapo vigogo huwatumia vijana wadogo katika biashara hii haramu. Wanatakiwa kuchukuliwa hatua na kuwajibishwa vikali.
• Ulevi: Ulevi ni kikwazo cha maendeleo. Usemi huu unatokana na mambo aliyoyaonesha E. Mbogo katika riwaya kwani Mzee Lomolomo ni mlevi wa kupindukia na mwandishi anaeleza uk.10-13, juu ya Lomolomo ambaye hajui wanae wanaishije anachojua yeye ni pombe tu.Uk.49 “ratiba ya baba yao Mzee lomolomo………Ni mwanaume lofa kama asemavyo mwandishi kwani hajibidishi na kazi yoyote, naye anachangia ugumu wa maisha ya watoto wake. Suala la ulevi linahalisika katika jamii yetu ya leo katika familia zetu kwani baadhi ya wazazi huhusudu pombe na kusahausuala zimala malezi ikiwa ni wajibu wao! Wengi huishia kuharibu kazi, kuzua ugomvi, wizi nk. Mfano tunaona Mzee Lomolomo anakufa kutokana na tamaa ya pombe kwani anakunywa pombe ambazo zimepitwa na wakati na kumfanya afe.
• Mapenzi: Katika riwaya mhusika Peter alionesha mapenzi ya dhati kwa Kurwa, kwani alimsaidia Kurwa uk.65 Peter anasema“tungoje mama arudi, lakini siwezi…. Hatuwezi kumfukuza, tukamwacha ateseke tu huko mtaani”.Pia tunaona mapenzi ya dhati ya Mama Ntilie kwa mumewe Mzee Lomolomo, kuwa pamoja natabia mbaya ya ulevi, kutofanya kazi na kutojali familia, kumsimanga na kumtukana lakini baado alimpenda na kumheshimu kama mumewe mfano alimpa chakula. Uk.13 pamoja na kuwa alilewa.

Nafasi ya mwanamke

Katika riwaya mwanamke amechorwa katika mtazamo tofautitofauti nzuri na mbaya:

• Amechorwa kama mlezi na mhimiliwa familia. Mama ntilie ndiye aliyekuwa mlezi mkuu wa familia, bila yeye hakuna kilichowezekana katika familia, yeye ndiye aliyejua kula, kulala na kuvaa kwa wanawe. Wanawake wengi katika jamii huachiwa jukumu la kulea na wanaume kujisahau. Jamii imeoneshwa hili ili pande zote mbili zishiriki katika malezi.
• Kama mtu mvumilivu: Mama ntilie ameoneshwa kuwa mvumilivu kwani alimvumilia mumewe pamoja na tabia yake mbaya. Anafundisha wanawake wengine kuwa wavumilivu kwani mvumiliivu hula mbivu!
• Amechorwa kama muwajibikaji/ mchapakazi: Tofauti na wanawake wengine mama ntilie amekuwa machapakazi wa aina yake kwani pamoja na kipato kidogo alikuwa mfanyabiashara wa chakula katika kiwanda cha urafiki ambapo alipata pesa ndogo ya kujikimu yeye na wanae.Katika jamii ya leo wanawake wanaaswa kuwa wajasiriamali kwa kutafuta vyanzo vya riziki halali.
• Amechorwa kama mtu mwenye huruma na roho nzuri: Mfano ni Jane ambaye alichukua jukumu la kuwalea watoto Kurwa na Doto ambao walifiwa na mama yao, kweli ni upendo wa kipekee. Pia Zenabu aliwahurumia Peter na Zita na ndiye aliyemsaidia Zita kwenda hospitali alipoumwa kichaa cha mbwa.
• Amechorwa kama mtu mwenye wivu na roho mbaya: Mfano ni Zita, hii ni baada ya kuona Peter amemleta Kurwa nyumbani kwao. Hakuwa na upendo hata kidogo na hivyo kupigana naye kwa sababu ya chuki. Wanawake wanashauriwa kutokuwa na roho mbaya.

MIGOGORO

Riwaya ya watoto wa Mama Ntilie imejadili migogoro ya aina zote mbili ya nafsi na migogoro ya pande mbili.

• Mgogoro kati ya Peter na Doto. Uk.20-22: Watoto hawa wawili walipigania masalia ya chakula jaani, Kurwa alisuluhisha ugomvi huo kwa kumzuia Doto kuendelea kumpiga Peter.
• Mgogoro kati ya Mama ntilie na mzee lomolomo: Sababu ya mgogoro huu ni mzee lomolomo kuwa mlevi na kutoa matusi kwa mkewe aliporudi usiku.
• Mgogoro kati ya Zita na Kurwa. Uk.60-64: Sababu ya mgogoro huu ni kuwa Zita hakumpenda Kurwa aje kwao mmoja wa familia yao. Walipigana hadharani, Peter alisuluhisha ugomvi huo kwa kumueleza Zita ukweli na kumkanya asimpige tena Kurwa.
• Mgogoro kati ya zita na na Peter: Zita na Peter waliingia katika mgogoro baada ya Peter kufika nyumbani na Kurwa jambo ambalo halikumpendeza kabisa Zita. Peter alisuluhisha mgogorohuu kwa kumuambia hali halisi ya maisha ya Kurwa.
• Mgogoro wa nafsia wa Kurwa: Kurwa aliwaza na kuihoji nafsi yake bila kuwa na majiu kuhusu ugumu wa maisha waliyokuwa nayo, kukosa wazazi hakuwa na jibu la mgogoro wake na hivyo kuendelea kujutia tu kuzaliwa. Uk.37-38.
• Mgogoro wa nafsi kwa Peter: Aliwaza na kusumbuka ni lini angerudi shule kwani baada ya kufukuzwa na mkuu wa shule aliwaza ni vipi angepata pesa na wapi?, ili aweze kulipia karo na sare kwani wazazi wake hawakuwa na uwezo huo.

• FALSAFA: Imani ya mwandishi ni kuwa endapo watu watakombolewa na kufanya kazi kwa bidii wataukwepa umaskini na hali ngumu ya kimaisha. Mambo mengi anayoyaeleza anaishauri zaidi serikali kuwatazama wanawake kwa macho mawili na kuwasidia katika mitaji yao midogo.
• MTAZAMO: Emmanuel Mbogo ana mtazamo wa kiyakinifu. Anayaona mambo kwa uhalisia wake ndani ya jamii. Anaona kwa umaskini na matatizo mengine ya kiuchumi na maisha hayatokei tu kwa kudra za mwenyezi Mungu bali ni mipango mibovu ya serikali, wananchi kutojishughulisha, malezi mabaya ya watoto.
• MSIMAMO: Mwandishi ana msimamo wa kimapinduzi kwani mambo anayoyaeleza ni kupiga vita kama vile umaskinina hali ngumu ya maisha, suala la ulevi, biashara ya madawa ya kulevya, wimbi la watoto wa mitaani. Haya ni mambo yanayotishia maendeleo ya jamii hivyo anasema makusudi ili jamii na mamlaka husika viweze kubadilika na kusaidia panapowezekana.

UJUMBE/MAFUNZO AU MAADILI

• Tunafundishwa kuwa ulevi ni kikwazo cha maendeleo. Hivyo si budi kuupinga.
• Suala la malezi ni jukumu la wazazi wote wawili na si la mama tu kama alivyofanya mzee Lomolomo.
• Kuwafukuza watoto shule kwa ukosefu wa ada na sare ni makosa kwani ni kuwadidimiza watoto kielimu na kuwakosesha haki yao ya msingi.
• Serikali na jamii vinaaswa kupunguza wimbi la watoto wa mitaani kwa kuwasaidia, si kuwaacha wateseke.
• Uhalifu si mzuri kwani mwisho wake ni mbaya.
• Tunafundishwa kuwa kujishughulisha na kufanya kazi kwa bidii ni suluhu ya maendeleo, tunamuona mama ntilie kupitia kazi yake ndogo aliweza kuikimu familia yake.
• Umaskini na hali ngumu ya maisha ni tishio kwa jamii hivyo mwandishi anatuasa kufanya kazi kwa bidii ili kuushinda umaskini.
• Upendo na huruma ni mambo mema na mazuri kwa jamii. Mfano Peter alimhurumia Kurwa na kumsaidia.
• Wazazi wanaaswa kuwa makini katika malezi ya watoto na kutowaacha wajiamulie mambo. Mfano mzazi wa Musa alimuacha Musa na kupotea.